W dniu 9 lipca 2025 r. Sejm uchwalił kolejną nowelizację ustawy Prawo zamówień publicznych (PZP) (t.j. Dz.U. 2014 poz. 1320 z późn. zm.) – ustawę o zmianie ustawy – Prawo zamówień publicznych oraz ustawy o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi (ustawa nowelizująca).

Preferencje dla wykonawców z UE i państw, z którymi UE ma podpisane stosowne umowy

Zgodnie z nowym art. 16a PZP, w zakresie objętym Porozumieniem Światowej Organizacji Handlu w sprawie zamówień rządowych (GPA) lub innymi umowami międzynarodowymi gwarantującymi na zasadzie wzajemności i równości dostęp do rynku zamówień publicznych, których stroną jest Unia Europejska, zamawiający zapewnia wykonawcom pochodzącym z państw trzecich będących stronami tego porozumienia lub tych umów międzynarodowych oraz robotom budowlanym, dostawom i usługom pochodzącym z tych państw takie samo traktowanie jak traktowanie wykonawców pochodzących z państw członkowskich Unii Europejskiej oraz robót budowlanych, dostaw i usług pochodzących z państw członkowskich Unii Europejskiej.

Przepis ten implementuje do polskiego porządku prawnego art. 25 dyrektywy klasycznej 2014/24/UE oraz art. 43 dyrektywy sektorowej 2014/25/UE.

Szczególnie istotne znaczenie ma nowy art. 16b ust. 1 PZP, zgodnie z którym zamawiający może określić w dokumentach zamówienia lub ogłoszeniu o zamówieniu, że:

1. o udzielenie zamówienia mogą ubiegać się również wykonawcy, którzy prowadzą działalność gospodarczą oraz mają siedzibę albo miejsce zamieszkania w innych państwach niż państwa członkowskie UE oraz innych niż państwa będące stronami GPA lub stronami innych umów międzynarodowych gwarantujących na zasadzie wzajemności i równości dostęp do rynku zamówień publicznych, których stroną jest UE (tzw. „państwa trzecie niebędące stronami umów międzynarodowych”),
2. o udzielenie zamówienia mogą ubiegać się wykonawcy wspólnie z wykonawcami pochodzącymi z państw trzecich niebędących stronami umów międzynarodowych,
3. wykonawcy mogą polegać na zdolnościach lub sytuacji podmiotów udostępniających zasoby, o których mowa w art. 118 ust. 1 PZP, pochodzących z państw trzecich niebędących stronami umów międzynarodowych,
4. wykonawcy mogą powierzyć wykonanie części zamówienia podwykonawcom pochodzącym z państw trzecich niebędących stronami umów międzynarodowych,
5. podwykonawcy mogą powierzyć wykonanie części zamówienia dalszym podwykonawcom pochodzącym z państw trzecich niebędących stronami umów międzynarodowych.

Zgodnie z kolei z art. 16b ust. 2 PZP, zamawiający, w odniesieniu do wykonawców pochodzących z państw trzecich niebędących stronami umów międzynarodowych lub robót budowlanych, dostaw i usług pochodzących z tych państw, może określić warunki zamówienia mniej korzystne niż w odniesieniu do wykonawców pochodzących z państw, o których mowa w art. 16a PZP, lub robót budowlanych, dostaw i usług pochodzących z tych państw.

W świetle art. 7 pkt 29 PZP „warunki zamówienia” mogą odnosić się do opisu przedmiotu zamówienia, wymagań związanych z realizacją zamówienia, kryteriów oceny ofert, wymagań proceduralnych lub projektowanych postanowień umowy w sprawie zamówienia publicznego. W uzasadnieniu projektu ustawy nowelizującej jako przykłady takich warunków wskazano:

1. zastosowanie podstaw wykluczenia oraz warunków udziału w postępowaniu innych niż wymagane od wykonawców z państw wymienionych w art. 16a PZP;
2. żądanie złożenia podmiotowych środków dowodowych lub przedmiotowych środków dowodowych innych niż wymagane od wykonawców z państw wymienionych w 16a PZP;
3. skorygowanie wyniku oceny ofert na korzyść ofert złożonych przez wykonawców z państw wymienionych w art. 16a PZ, lub ofert z udziałem dostaw, usług lub robót budowlanych pochodzących z państw wymienionych w art. 16a PZP;
4. niedopuszczenie ofert z udziałem robót budowlanych, dostaw lub usług pochodzących z państw trzecich niebędących stronami umów międzynarodowych.

Nowelizacja służy uwzględnieniu w polskim porządku prawnym skutków wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 22 października 2024 r. w sprawie C-652/22 „Kolin”, potwierdzone wyrokiem TSUE z dnia 13 marca 2025 r. w sprawie C-266/22 „Qingdao”. W świetle tych wyroków wykonawcy z państw trzecich niezwiązanych z Unią Europejską żadną umową międzynarodową gwarantującą na zasadzie wzajemności i równości dostęp do rynku zamówień publicznych, nie mają zapewnionego dostępu do unijnego rynku zamówień publicznych, a decyzja w zakresie dopuszczenia i zasad udziału w postępowaniu należy do zamawiającego.

Wyroki te spowodowały jednak niepewność prawną, w jaki sposób zamawiający mają określać zasady udziału takich wykonawców w postępowaniach o udzielenie zamówienia publicznego – dotychczas przeważające było stanowisko, że jeśli zamawiający nie zamierza dopuścić ich do udziału w postępowaniu, musi to wyraźnie wyartykułować w dokumentach zamówienia (tak np. w wyroku KIO z dnia 28 maja 2025 r., KIO 1532/25). Ustawa nowelizująca wprowadza natomiast generalną zasadę, że wykonawcy z państw trzecich niebędących stronami umów międzynarodowych nie mogą ubiegać się o udzielenie zamówienia, chyba że zamawiający wprost to w dokumentach zamówienia dopuści.

Należy zwrócić uwagę na doniosły wpływ nowelizacji na praktykę udzielania zamówień publicznych w Polsce – zmiana niewątpliwie będzie miała korzystny wpływ na poprawę konkurencyjności polskich wykonawców w stosunku do wykonawców z państw trzecich niebędących stronami umów międzynarodowych, którzy nie są obowiązani przestrzegać standardów i wymogów wynikających z prawa UE (np. w zakresie ochrony środowiska), a tym samym ponoszenia związanych z tym kosztów, co powoduje, że ich oferty często są konkurencyjne cenowo.

Powyższe przepisy dotyczą też konkursów i zamówień sektorowych – nie będą miały natomiast zastosowania do zamówień w dziedzinie obronności i bezpieczeństwa (w art. 395 ust. 1 pkt 2 PZP wyłączone zostało wobec tych zamówień zastosowanie art. 16a i art. 16b PZP).

Nowe przesłanki odrzucenia oferty / wniosku o dopuszczenie do udziału w postępowaniu

W konsekwencji powyższych zmian w art. 226 ust. 1 dodana została nowa przesłanka odrzucenia oferty, w pkt 5a, zgodnie z którym zamawiający odrzuca ofertę, jeżeli została złożona przez wykonawcę pochodzącego z państwa trzeciego niebędącego stroną umowy międzynarodowej lub wspólnie z wykonawcą pochodzącym z państwa trzeciego niebędącego stroną umowy międzynarodowej, z wyjątkiem przypadku, o którym mowa w art. 16b ust. 1 pkt 1 lub 2 PZP.

Analogiczna przesłanka odrzucenia wniosku o dopuszczenie do udziału w postępowaniu została przewidziana w art. 146 ust. 1 pkt 4a PZP (a także odrzucenia wniosku o dopuszczenie do udziału w konkursie – art. 343 ust. 3 pkt 4a PZP).

Zmiany w postępowaniu odwoławczym

Zgodnie z dodanym art. 505 ust. 1a PZP środki ochrony prawnej nie będą przysługiwały wykonawcy, uczestnikowi konkursu ani innemu podmiotowi, pochodzącym z państw trzecich niebędących stronami umów międzynarodowych.

Wejście w życie i przepisy przejściowe:

Ustawa nowelizująca wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.

Art. 3 ustawy nowelizującej określa przepisy przejściowe – zgodnie z którymi znowelizowane przepisy będą miały częściowe zastosowanie do postępowań w toku: do postępowań wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej stosuje się przepisy PZP w brzmieniu dotychczasowym, z tym że:

1. do tych postępowań stosuje się przepis art. 16a ustawy nowelizującej;
2. zamawiający do zakończenia tych postępowań może odrzucić ofertę na podstawie nowego art. 226 ust. 1 pkt 5a PZP, również w przypadku ponownej oceny ofert (analogicznie przepis ten stosuje się do możliwości odrzucenia wniosków o dopuszczenie do udziału w postępowaniu na podstawie art. 146 ust. 1 pkt 4a PZP).

Podobne zasady obowiązują w odniesieniu do konkursów, a także do dynamicznego systemu zakupów oraz systemu kwalifikowania wykonawców.

Z kolei zgodnie z art. 4 ustawy nowelizującej:

1. do postępowań odwoławczych wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej, stosuje się przepisy PZP w brzmieniu dotychczasowym,
2. do postępowań odwoławczych wszczętych od dnia wejścia w życie ustawy nowelizującej, które dotyczą postępowań o udzielenie zamówienia(a także postępowań o zawarcie umowy ramowej, konkursów, dynamicznego systemu zakupów oraz systemu kwalifikowania wykonawców), ustanowionych przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej – stosuje się przepisy PZP w brzmieniu dotychczasowym, z uwzględnieniem art. 3 ustawy nowelizującej,
3. do postępowań odwoławczych wszczętych od dnia wejścia w życie ustawy nowelizującej, w następstwie wniesienia odwołania na zaniechanie przeprowadzenia postępowania lub konkursu, stosuje się znowelizowane przepisy PZP.

Autorka: r. pr. Katarzyna Dziąćko, Wawrzynowicz & Wspólnicy sp. k.