kryteria oceny

Zielone zamówienia publiczne w nowym Prawie zamówień publicznych

Aktualności, Zamówienia w praktyce, , , , , , , , , , Możliwość komentowania Zielone zamówienia publiczne w nowym Prawie zamówień publicznych została wyłączona

Potrzeba ochrony klimatu w coraz większym stopniu wpływa na działania władz publicznych. Pod wpływem prawodawstwa unijnego, ustawodawca postanowił włączyć to zagadnienie także do przepisów prawnych określających procedury wydatkowania środków publicznych. W niniejszym artykule przybliżone zostaną przepisy ustawy z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych (PZP), w których uwzględnione zostały kwestie środowiskowe i klimatyczne. Tekst został przygotowany w oparciu o zestawienie przepisów zamieszczonych na oficjalnej stronie Urzędu Zamówień Publicznych.

Czym są zielone zamówienia publiczne?

Zgodnie z definicją zaproponowaną w komunikacie Komisji Europejskiej do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Zamówienia publiczne na rzecz poprawy stanu środowiska” przez zielone zamówienia publiczne (ang. green public procurement) należy rozumieć proces, w ramach którego instytucje publiczne starają się uzyskać towary, usługi i roboty budowlane, których oddziaływanie na środowisko w trakcie ich cyklu życia jest mniejsze w porównaniu do towarów, usług i robót budowlanych o identycznym przeznaczeniu, jakie zostałyby zamówione w innym przypadku.

Jako główną zaletę zielonych zamówień publicznych wskazuje się ich ekonomiczność – przy uwzględnieniu kosztów zamawianych produktów lub usług w całym cyklu ich życia zielone zamówienia publiczne mogą pozwolić na zaoszczędzenie środków finansowych. Ponadto organy publiczne, które realizują takie zamówienia będą w większym stopniu przygotowane na wyzwania klimatyczne oraz łatwiej przyjdzie im realizować stawiane cele w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych i zwiększenia efektywności energetycznej oraz w innych dziedzinach polityki środowiskowej.

Analiza potrzeb i wymagań oraz ogłoszenie o zamówieniu

W celu zwiększenia efektywności systemu zamówień publicznych oraz zachowania celowości wydatkowania środków przed wszczęciem postępowania o udzielenie zamówienia, dokonywana jest analiza potrzeb i wymagań związana z danym przedsięwzięciem – nowy obowiązek wprowadzony w PZP. Kwestię tę reguluje art. 83 PZP. Analiza obejmuje w szczególności:

  • badanie możliwości zaspokojenia zidentyfikowanych potrzeb z wykorzystaniem zasobów własnych oraz
  • rozeznanie rynku w aspekcie alternatywnych środków zaspokojenia zidentyfikowanych potrzeb, a także możliwych wariantów realizacji zamówienia albo wskazuje, że jest wyłącznie jedna możliwość wykonania zamówienia.

Wynik analizy ma pomóc ustalić zamawiającemu czy w danym przypadku zamówienie publiczne to najefektywniejszy sposób zaspokojenia potrzeby. Jeśli odpowiedź jest twierdząca, niezbędne jest, aby określił możliwy(e) wariant(y) wykonania zamówienia. W tym celu zamawiający jest obowiązany m.in. zbadać możliwość uwzględnienia aspektów społecznych, środowiskowych lub innowacyjnych w postępowaniu.

Powyższa analiza powinna odnosić się co najmniej do aspektów wskazanych w art. 96 ust. 1 i 2 PZP. Zgodnie z pierwszym przepisem zamawiający może określić w ogłoszeniu o zamówieniu lub dokumentach zamówienia inne niż określone w art. 95 ust. 1 PZP wymagania związane z realizacją zamówienia, które mogą obejmować aspekty gospodarcze, środowiskowe, społeczne, związane z innowacyjnością, zatrudnieniem lub zachowaniem poufnego charakteru informacji przekazanych wykonawcy w toku realizacji zamówienia. Z kolei drugi z przywołanych przepisów w pkt 1 stanowi, że wskazane wyżej wymagania mogą dotyczyć w szczególności zastosowania określonych środków zarządzania środowiskowego. Co istotne, uwzględnienie powyższych wymogów zależy wyłącznie od decyzji zamawiającego (nie został wprowadzony przez ustawodawcę obowiązek ich stosowania).

Opis przedmiotu zamówienia oraz etykiety

Prawo zamówień publicznych, wzorem poprzedniej regulacji, zawiera przepisy dotyczące różnych sposobów dokonywania opisu przedmiotu zamówienia oraz podziału na opis funkcjonalny, standardowy oraz opisy mieszane, łączące cechy dwóch pierwszych. W ramach tego pierwszego mogą zostać uwzględnione także kwestie środowiskowe. Jak można wyczytać z art. 101 ust. 1 pkt 1 PZP przedmiot zamówienia opisuje się, z uwzględnieniem odrębnych przepisów, m.in. przez określenie wymagań dotyczących wydajności lub funkcjonalności, w tym wymagań środowiskowych, pod warunkiem że podane parametry są dostatecznie precyzyjne, aby umożliwić wykonawcom ustalenie zakresu i charakteru przedmiotu zamówienia, a zamawiającemu jego udzielenie.

Co jednak istotne, także opis klasyczny może odnosić się do kwestii środowiskowych. Jak wynika z art. 101 ust. 1 pkt 2 PZP odnosi się on do wymaganych cech materiału, produktu lub usługi oraz, w kolejności preferencji do systemów odniesienia, z zachowaniem pierwszeństwa systemu europejskiego. Z kolei art. 102 ust. 1 PZP wskazuje, że wymagane cechy materiału, produktu lub usługi określone w ramach opisu przedmiotu zamówienia na roboty budowlane mogą dotyczyć m.in.:

  • określonych poziomów oddziaływania na środowisko i klimat;
  • określonego opakowania i oznakowania;
  • określonej etykiety;
  • procesów i metod produkcji na każdym etapie cyklu życia obiektów budowlanych/ dostawy lub usługi oraz procedury oceny zgodności;
  • określonych poziomów jakości (w odniesieniu do dostaw i usług);
  • określonej wydajności, przeznaczenia produktu, bezpieczeństwa lub wymiarów, w tym wymagań odnoszących się do produktu w zakresie nazwy, pod jaką produkt jest sprzedawany (w odniesieniu do dostaw i usług);
  • określonej wydajności, bezpieczeństwa lub wymiarów, w tym procedur dotyczących zapewnienia jakości (w odniesieniu do robót budowlanych);
  • warunków testowania, kontroli i odbioru obiektów budowlanych;
  • metod i technik budowy (w odniesieniu do robót budowlanych).

Z kolei gdy przedmiot opisu dotyczy dostaw lub usług, wymagane cechy mogą dotyczyć w szczególności:

  • posiadania przez dostawę lub usługę cech odnoszących się do niektórych ze wspomnianych wcześniej kategorii, tj. określonych poziomów oddziaływania na środowisko i klimat, określonej terminologii, symboli, testów i metod testowania, określonego opakowania i oznakowania, określonej etykiety, określonych zasad dotyczących projektowania i kosztorysowania oraz instrukcji użytkowania;
  • ustalonych poziomów jakości;
  • wskazanej wydajności, przeznaczenia produktu, bezpieczeństwa lub wymiarów, w tym wymagań odnoszących się do produktu w zakresie nazwy, pod jaką produkt jest sprzedawany;
  • procesów i metod produkcji na każdym etapie cyklu życia dostawy lub usługi oraz procedury oceny zgodności.

Dodatkowo należy zwrócić uwagę na treść art. 99 ust. 2 PZP, zgodnie z którym zamawiający określa w opisie przedmiotu zamówienia wymagane cechy dostaw, usług lub robót budowlanych, które mogą odnosić się w szczególności do określonego procesu, metody produkcji, realizacji wymaganych dostaw, usług lub robót budowlanych, lub do konkretnego procesu innego etapu ich cyklu życia, nawet jeżeli te czynniki nie są ich istotnym elementem, pod warunkiem że są one związane z przedmiotem zamówienia oraz proporcjonalne do jego wartości i celów – co potwierdza możliwość wskazywania w opisie przedmiotu zamówienia czynników związanych z ochroną środowiska, nawet jeśli nie mają one kluczowego znaczenia dla przedmiotu zamówienia.

W kontekście opisu przedmiotu zamówienia warto wspomnieć także o możliwości żądania dołączenia etykiet. Zgodnie z art. 104 ust. 2 PZP rozumie się przez nie każdy dokument, w tym zaświadczenie lub poświadczenie, który potwierdza, że obiekt budowlany, produkt, usługa, proces lub procedura spełniają wymagania konieczne do uzyskania etykiety. Jak wskazuje art. 104 ust. 1 PZP w przypadku zamówień o szczególnych cechach środowiskowych, społecznych lub innych, zamawiający, w celu potwierdzenia zgodności oferowanych robót budowlanych, dostaw lub usług z wymaganymi cechami, może w opisie przedmiotu zamówienia, opisie kryteriów oceny ofert lub w wymaganiach związanych z realizacją zamówienia żądać od wykonawcy określonej etykiety, jeżeli spełnione są łącznie następujące warunki:

  • wymagania etykiety dotyczą wyłącznie kryteriów, które są związane z przedmiotem zamówienia, i są odpowiednie dla określenia cech robót budowlanych, dostaw lub usług będących przedmiotem tego zamówienia;
  • wymagania etykiety są oparte na obiektywnie możliwych do sprawdzenia i niedyskryminujących kryteriach;
  • wymagania etykiety są opracowywane i przyjmowane w drodze otwartej i przejrzystej procedury, w której mogą uczestniczyć wszystkie zainteresowane podmioty, w tym podmioty należące do administracji publicznej, konsumenci, partnerzy społeczni, producenci, dystrybutorzy oraz organizacje pozarządowe;
  • etykiety oraz wymagania etykiety są dostępne dla wszystkich zainteresowanych stron;
  • wymagania etykiety są określane przez podmiot trzeci, na który wykonawca ubiegający się o etykietę nie może wywierać decydującego wpływu.

Udział w postępowaniu i wykluczenia

Zgodnie z art. 112 ust. 1 PZP, zamawiający określa warunki udziału w postępowaniu w sposób proporcjonalny do przedmiotu zamówienia oraz umożliwiający ocenę zdolności wykonawcy do należytego wykonania zamówienia, w szczególności wyrażając je jako minimalne poziomy zdolności. Warunki udziału w postępowaniu mogą dotyczyć m.in. zdolności technicznej lub zawodowej. Jak z kolei wskazuje art. 116 ust. 1 PZP, w odniesieniu do zdolności technicznej lub zawodowej zamawiający może określić warunki dotyczące niezbędnego wykształcenia, kwalifikacji zawodowych, doświadczenia, potencjału technicznego wykonawcy lub osób skierowanych przez wykonawcę do realizacji zamówienia, umożliwiające realizację zamówienia na odpowiednim poziomie jakości. W szczególności zamawiający może wymagać, aby wykonawcy spełniali wymagania odpowiednich systemów lub norm zarządzania środowiskowego, wskazanych przez zamawiającego w ogłoszeniu o zamówieniu lub w dokumentach zamówienia.

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Rozwoju, Pracy i Technologii z dnia 23 grudnia 2020 r. w sprawie podmiotowych środków dowodowych oraz innych dokumentów lub oświadczeń, jakich może żądać zamawiający od wykonawcy, na potwierdzenie spełniania w/w wymagań zamawiający może żądać, aby wykonawcy przedstawili:

  • wykaz środków zarządzania środowiskowego, które wykonawca będzie mógł zastosować w celu wykonania zamówienia publicznego,
  • zaświadczenie niezależnego podmiotu zajmującego się poświadczaniem spełnienia przez wykonawcę wymogów określonych systemów lub norm zarządzania środowiskowego, jeżeli zamawiający odwołuje się do systemu ekozarządzania i audytu, o którym mowa w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1221/2009 z dnia 25 listopada 2009 r. w sprawie dobrowolnego udziału organizacji w systemie ekozarządzania i audytu we Wspólnocie (EMAS), lub do innych norm zarządzania środowiskowego opartych na odpowiednich normach europejskich lub międzynarodowych oraz certyfikowanych przez akredytowane jednostki.

Jednocześnie ustawodawca przewidział mechanizmy pozwalające na wykluczenie z postępowania o udzielenie zamówienia publicznego wykonawców, których działalność przyniosła szkody środowiskowe. Zgodnie z art. 109 ust. 1 pkt 2 PZP zamawiający może wykluczyć z postępowania wykonawcę, który naruszył obowiązki w dziedzinie ochrony środowiska, prawa socjalnego lub prawa pracy:

  • będącego osobą fizyczną skazanego prawomocnie za przestępstwo przeciwko środowisku, o którym mowa w rozdziale XXII Kodeksu karnego lub za przestępstwo przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową, o którym mowa w rozdziale XXVIII Kodeksu karnego, lub za odpowiedni czyn zabroniony określony w przepisach prawa obcego,
  • będącego osobą fizyczną prawomocnie ukaranego za wykroczenie przeciwko prawom pracownika lub wykroczenie przeciwko środowisku, jeżeli za jego popełnienie wymierzono karę aresztu, ograniczenia wolności lub karę grzywny,
  • wobec którego wydano ostateczną decyzję administracyjną o naruszeniu obowiązków wynikających z prawa ochrony środowiska, prawa pracy lub przepisów o zabezpieczeniu społecznym, jeżeli wymierzono tą decyzją karę pieniężną.

Ponadto zgodnie z art. 109 ust. 1 pkt 3 wykluczony może zostać także wykonawca jeżeli urzędującego członka jego organu zarządzającego lub nadzorującego, wspólnika spółki w spółce jawnej lub partnerskiej albo komplementariusza w spółce komandytowej lub komandytowo-akcyjnej lub prokurenta prawomocnie skazanego za przestępstwo lub ukarano za wykroczenie, o którym mowa w dwóch pierwszych wskazanych wyżej punktach.

Opisane wykluczenie ma jednak charakter fakultatywny, gdyż zamawiający może, lecz nie musi wskazywać tych przesłanek w ogłoszeniu o zamówieniu lub dokumentach zamówienia. Co ważne, gdy zamawiający zdecyduje się przewidzieć takie przesłanki wykluczenia w dokumentach zamówienia i wystąpi okoliczność je uzasadniająca, obligatoryjnie należy wykluczyć każdego wykonawcę, do którego przesłanki te znajdą zastosowanie.

Kryteria oceny oraz rażąco niska cena lub koszt

Poza zamówieniami udzielanymi z wolnej ręki, wszystkie tryby udzielania zamówień publicznych przewidują dokonanie wyboru oferty najkorzystniejszej spośród kilku złożonych ofert w oparciu o określone kryteria, co potwierdza art. 239 ust. 1 PZP. Zgodnie zaś z art. 129 ust. 2 PZP najkorzystniejsza oferta to oferta przedstawiająca najkorzystniejszy stosunek jakości do ceny lub kosztu lub oferta z najniższą ceną lub kosztem.

W art. 242 ust. 2 PZP ustawodawca zamieścił przykładowy katalog kryteriów o charakterze jakościowym, którymi i mogą być w szczególności kryteria odnoszące się do:

  • jakości, w tym do parametrów technicznych, właściwości estetycznych i funkcjonalnych takich jak dostępność dla osób niepełnosprawnych lub uwzględnianie potrzeb użytkowników;
  • aspektów społecznych, w tym integracji zawodowej i społecznej osób, o których mowa w art. 94 ust. 1 PZP;
  • aspektów środowiskowych, w tym efektywności energetycznej przedmiotu zamówienia;
  • aspektów innowacyjnych;
  • organizacji, kwalifikacji zawodowych i doświadczenia osób wyznaczonych do realizacji zamówienia, jeżeli mogą one mieć znaczący wpływ na jakość wykonania zamówienia;
  • serwisu posprzedażnego, pomocy technicznej, warunków dostawy takich jak termin, sposób lub czas dostawy, oraz okresu realizacji.

Dopuszczalne jest jednak formułowanie innych jeszcze kryteriów oceny w tym zakresie.

Ponadto zgodnie z art. 245 PZP zamawiający może stosować też kryterium kosztu, które może być oparte na rachunku kosztów cyklu życia, do których należą nie tylko koszty związane z nabyciem czy utrzymaniem, ale też powiązane z aspektami środowiskowymi, czyli

  • użytkowaniem, w szczególności zużyciem energii i innych zasobów,
  • wycofaniem z eksploatacji, w szczególności koszty rozbiórki i recyklingu;

oraz koszty przypisywane ekologicznym efektom zewnętrznym, związane z produktem, usługą lub robotami budowlanymi w okresie ich cyklu życia, o ile ich wartość pieniężną można określić i zweryfikować, w szczególności koszty emisji gazów cieplarnianych i innych zanieczyszczeń oraz inne związane z łagodzeniem zmian klimatu.

Aspekty środowiskowe uwzględnione zostały także w procedurze badania rażąco niskiej ceny. Nierealistyczna, niewiarygodna w kontekście aktualnej sytuacji rynkowej propozycja może budzić wątpliwości. Z tego powodu zgodnie z art. 224 ust. 1 PZP, jeżeli zaoferowana cena lub koszt, lub ich istotne części składowe, wydają się rażąco niskie w stosunku do przedmiotu zamówienia lub budzą wątpliwości zamawiającego co do możliwości wykonania przedmiotu zamówienia zgodnie z wymaganiami określonymi w dokumentach zamówienia lub wynikającymi z odrębnych przepisów, zamawiający żąda od wykonawcy wyjaśnień, w tym złożenia dowodów w zakresie wyliczenia ceny lub kosztu, lub ich istotnych części składowych. Jak wskazuje z kolei art. 224 ust. 3 PZP wyjaśnienia mogą dotyczyć w szczególności zgodności z przepisami dotyczącymi z zakresu ochrony środowiska.

Podsumowanie

Zielone zamówienia publiczne stanowią ważne narzędzie realizacji celów polityki ochrony środowiska odnoszących się do zmiany klimatu, wykorzystywania zasobów i zrównoważonej konsumpcji i produkcji. Powyższe jest istotne w szczególności biorąc pod uwagę znaczenie wydatków ponoszonych przez sektor publiczny na towary i usługi w Europie. Dzięki tego rodzaju zamówieniom organy publiczne mogą zaoszczędzić środki finansowe poprzez wybieranie rozwiązań o dłuższej żywotności i lepszej jakości.

Należy się również spodziewać, że zielone zamówienia publiczne mogą stać się ważnym elementem polityki zakupowej Państwa, która została wprowadzona w art. 21 nowej ustawy PZP.

Autorzy: Marcel Krzanowski, Katarzyna Dziąćko, Kancelaria Wawrzynowicz & Wspólnicy Sp.k.